Ankara Araştırmaları Dergisi. 2023; 11(1): 77-120 | DOI: 10.5505/jas.2023.14227

Tanzimat Dönemi Uygulamalarının Ankara Kent Dokusuna Etkisi (1839-1924)

Ayşe Nur Aytemiz
Hacettepe Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Sanat Tarihi Bölümü, Ankara, Türkiye

Osmanlı İmparatorluğu’nun modernleşme çabalarının çıkış noktasını oluşturan Tanzimat Fermanı (1839), 18. yüzyıldan bu yana Avrupa’yı model alan ıslahatı, resmî devlet politikası hâline getirerek Osmanlı devlet yapısını ve sosyal dokuyu yeni baştan şekillendiren bir dönemi başlatmıştır. Tanzimat ile değişen hukuki uygulamalar, yeni toprak düzeni, yeni millet sistemi ve yeni yönetimsel düzen ile kurumsal yapıda bir değişim ve dönüşüm yaşanmıştır. Bu yenilikler, beraberinde mülkiyet düzeninde, kent yönetiminde ve imar pratiğinde, dolayısıyla kentler ve mimaride karşılıklar yaratmıştır. Tanzimat Dönemi’nde, ülke yönetiminde yapılan yeniliklerin uygulandığı öncelikli kentlerden birisi de Ankara’dır. Bu kapsamda çalışmanın amacı, Osmanlı modernleşmesi projeleri doğrultusunda Tanzimat Fermanı ile başlayan ve pek çok alanda değişimin ve dönüşümün yaşandığı bu sürece ilişkin üst ölçekteki siyasal, toplumsal ve ekonomik değişimler ve yerel bağlamın birlikte ürettiği mekânsal yapılarıyla, Ankara kent dokusunda yarattığı fizikî mekân karşılığının, 1839 ve 1924 kent haritalarının da kullanılarak araştırılması, ortaya çıkan bu değişim ve yeniliklere neden olan süreçlerin belirlenmesi ve bu süreçlerin Tanzimat yenilikleri ile bağlarının kurularak ortaya konulmasıdır. Yapılan araştırma sonucunda, Ankara’da gerçekleştirilen Tanzimat Dönemi uygulamalarının, İstanbul ve liman kentlerinde yaşanan hızlı değişim sürecinden farklı olarak, büyük dönüşümler yaratmadığı ve kentte ancak kademeli bir değişime neden olduğu görülmüştür. Bununla birlikte, Ankara özelinde gerçekleştirilen modernleşmeye yönelik bu reform çabalarının, Cumhuriyet Dönemi’ni hazırlayan, özellikle bürokratik örgütlenme ile yönetsel, sosyal, siyasal ve kültürel bir değişim yarattığı tespit edilmiş ve bu dönemin kent dokusunun değişimi açısından önemli bir zaman kesiti olduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Modernleşme, 19. yüzyıl, Tanzimat, Kent dokusu, Mekânsal değişim ve dönüşüm, Ankara

---

The Impact of Tanzimat Period Practices on the Urban Fabric of Ankara (1839-1924)

Ayşe Nur Aytemiz
Hacettepe University, Faculty of Literature, Department of Art History, Ankara, Türkiye

Representing the starting point of the modernization efforts of the Ottoman Empire, the Tanzimat Edict of the 18th century decreed that a reform modeled on Europe would become an official state policy, thus initiating a period that reshaped the structure and social fabric of the Empire. The Tanzimat Edict transformed the institutional structure in terms of legal practices, introducing a land order, city administration and construction practice in the cities and the architecture. In the Tanzimat Period, Ankara was one of the main cities where the changes in the administration of the Empire were reflected. In this context, the aim of this study is as follows: to analyze the urban fabric of Ankara related to the process that started with the Tanzimat Edict, in line with the modernization of the Ottoman Empire. This period saw transformation in many areas within spatial structures, as well as in the central administration at the upper level (political, social and economic). Changes at the local context can be seen from the maps of 1839 and 1924. These identify the processes that have instigated these changes and improvements and reveal the relationship of these processes with the Tanzimat reforms. The research concludes that the Tanzimat era practices carried out in Ankara, unlike the structural changes experienced in Istanbul and port cities, did not create major transformations, but actually created only gradual changes in the city. However, it is observed that these modernization initiatives in Ankara brought about, especially in bureaucratic and administrative organizations, social, political and cultural changes, and that these changes paved the way for the Republican Period. There is therefore no doubt that the Tanzimat era is an important time period in the story of changes in the urban fabric of the city.

Keywords: Modernization, 19th century, Tanzimat, Urban fabric, Spatial change and improvements, Ankara

---