Ankara Araştırmaları Dergisi. 2025; 13(1): 1-32 | DOI: 10.5505/jas.2025.80664

Modern Cephenin Materyali: Cam Mozaiğin Az Bilinen Hikâyesinde Ankara Apartmanları

Zeynep İnan Ocak, Gülşah Aykaç, H. Nur Kızılyaprak
Marmara Üniversitesi, Mimarlık ve Tasarım Fakültesi, Mimarlık Bölümü, İstanbul, Türkiye

Bu araştırma, az tanınan bir malzeme olan cam mozaiği, Ankara apartmanlarının kendine has modern cephelerinde, tarihsel öneme sahip kentsel bir materyal olarak okumayı amaçlamaktadır. Cam mozaik, 1950 yılı sonrasında Türkiye’de uygulamaya konulan liberalleşme politikaları çerçevesinde, yapı malzemesi ve teknolojisi alanındaki gelişmelere koşut, İtalyan ortaklığında üretime başlanan önemli bir kaplama malzemesidir. Türkiye’de cam mozaik, üretimini ilk defa olanaklı kılan Betebe firmasının adıyla özdeşleşerek aynı isimle anılmaktadır. Ankara’da özellikle 1950 ve 1960’lardaki mimarlık üretiminde cam mozaik, tasarlanarak uygulanmış ve yenilikçi bir malzeme olarak karşımıza çıkmaktadır. Araştırmada, ilk olarak cam mozaik kullanılan Ankara’daki apartmanlar, çeşitli literatür kaynaklarından, VEKAM Sivil Mimari Bellek Ankara 1930-1980 Yapı Envanteri’nden ve saha ziyaretlerinden elde edilen veriler doğrultusunda derlenmiştir. Yerinde erişilebilen apartmanlarla genişletilen örnekler tablolaştırılmış ve haritalanmıştır. İkinci aşamada, yalnızca birinci nesil (smalti tekniği ile üretilen) cam mozaiklerin kullanıldığı, 1970’li yıllardan önce inşa edilmiş, modern konut kültürünü oluşturan apartmanların cephelerine yoğunlaşılmıştır. Böylelikle, cam mozaiğin kentin görsel tarihini oluşturan bir yüzey olarak apartman cephelerindeki kullanımını ve ilişkilenme biçimini okumak mümkün olmuştur. Tekniği sayesinde uygulandığı döneme ilişkin fikir de veren malzemenin, kentsel bir materyal olarak hem cephedeki yapı eleman ve bileşenlerine göre nasıl kullanıldığı hem de yarattığı etki tartışılmıştır. Sonuç olarak Ankara apartmanlarında cam mozaik kullanımının, cephelerin tektonik özelliklerini güçlendirirken aynı zamanda modern niteliklerini de vurguladığı değerlendirmesi yapılmıştır. Çalışmanın gelecekte, hem ülkeler ve kentler arası dönemsel ve materyal çapraz okumalara olanak tanıyacağı hem de modern mirasın ve modernin yapı malzemelerinin korunması tartışmalarına eklemleneceği öngörülmektedir.

Anahtar Kelimeler: Cam mozaik, Betebe, Cephe, Modern konut, Apartman, Materyal, Ankara

---

The Material of Modern Façades: Ankara Apartments in the Lesser-known Story of the Glass Mosaic

Zeynep İnan Ocak, Gülşah Aykaç, H. Nur Kızılyaprak
Marmara University, Faculty of Architecture and Design, Department of Architecture, İstanbul, Türkiye

This research aims to interpret glass mosaics—a fairly unknown material—as an urban element of historical significance in the modern façades of Ankara apartment buildings. Glass mosaics emerged as a cladding material through an Italian partnership as part of the developments in construction technologies following the liberalisation policies implemented in Türkiye after 1950. The technique soon became closely associated with Betebe, the company which first used the technique, and is still commonly referred to by that name. Glass mosaics appeared in Ankara, especially during the 1950s and 1960s, as an innovative and modern technique. In this study, apartment buildings which feature glass mosaics were first identified from the literature, the VEKAM Civil Architectural Memory Ankara 1930–1980 inventory, and site visits. Samples from accessible residential buildings were documented, catalogued and mapped. The second stage focused on the façades of buildings constructed before the 1970s, where the first generation of glass mosaics—produced using the smalti technique—were applied. These façades reflect the aesthetics of a modern residential culture. The use of glass mosaic was analyzed in terms of its placement on façade components and the visual and tactile effects created. The study concludes that the glass mosaic technique contributes to the tectonic articulation of façades, while also emphasizing their modern identity. The use of this technique offers insights into the architectural language of the period and relationships with urban form. The findings may support future cross-readings of materials and periods, while also contributing to broader discussions on the conservation of modern architectural heritage.

Keywords: Glass mosaic, Betebe, Façade, Modern housing, Apartments, Material, Ankara

---

ATIF KOPYALA