Ankara Araştırmaları Dergisi. 2021; 9(1): 109-151 | DOI: 10.5505/jas.2021.60783

1940’lı Yıllarda İngiliz Kültür Heyeti’nin Ankara’da Açtığı Kültürel Propaganda Sergileri

Esra Özkan Koç, Raziye Çiğdem Önal
Karadeniz Teknik Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı, Trabzon, Türkiye

İkinci Dünya Savaşı boyunca özellikle Almanya ve İngiltere olmak üzere mihver ve müttefik devletler, Türkiye’nin kendi yanlarında savaşa girmesi için ülke sınırları içerisinde bir takım propaganda faaliyetlerinde bulunmuşlardır. Propagandayı en iyi kullanan ve kurgulayan ülkelerden biri olan İngiltere, 1934 yılında İngiliz Kültür Heyeti’ni (British Council) kurarak film, konferans, dil kursları gibi faaliyetlerle İngiltere’nin dilini, kültürel birikimini, sanat ve mimarisini diğer ülkelere tanıtmayı amaçlamıştır. 1940 yılında Ankara’da ilk ofisi açılan heyet, ülke içerisindeki çalışmalarıyla geniş bir kamuoyu yaratarak iki ülke arasındaki diplomatik ilişkileri güçlendirmeyi başarmıştır. Geniş kitlelere ulaşmanın en önemli temsil mekânlarından biri olan sergiler, kültürel propagandanın etkin bir aracı olmuş; İkinci Dünya Savaşı ve sonrasında İngiliz Kültür Heyeti tarafından başkent Ankara’da resim ve grafik, mimari, eğitim kurumları, kitap sergileri, şehircilik, mobilya, fotoğraf alanlarında sergiler düzenlenmiştir. Sergiler, Türk Hükümeti yetkilileri ile bir araya gelerek yakın ilişkiler kurulmasına imkân tanımış; bir bakıma İngiltere’nin Türkiye’de yürüttüğü propagandaya hizmet etmiştir. Heyet, Türkiye içerisinde düzenlemiş olduğu sergilerde, savaşmakta olan ülkesinin güçlü ve parıltılı yönlerini ön plana çıkararak, Türkiye’yi savaşta ve sonrasında ittifak bir ülke olarak yanına çekmeyi hedeflemiştir. İngiltere, her ne kadar Türkiye’nin kendi yanında savaşa girmesi konusundaki amacına ulaşamasa da, İngiliz Kültür Heyeti’nin yürüttüğü sözü edilen faaliyetlerle kendi dilini, kültürünü, yaşantısını ülke içerisinde tanıtmayı başarmış; savaş sonrasında da Türk-İngiliz ilişkilerinin dostane bir zemine oturtulmasını sağlamıştır. Faaliyetlerini günümüze kadar sürdürmekle birlikte çalışma konusunun öznesi olan İngiliz Kültür Heyeti’nin açmış olduğu sergiler, 1940’lı yıllar ile sınırlandırılmış ve on yıllık süreç mercek altına alınmıştır. Arşiv belgeleri, süreli yayınlarda çıkan haberler ve sergi kataloglarından elde edilen bilgiler çerçevesinde sergilerin açıldığı tarihler, mekânlar, sergilenen eserler, bu sergilere Türk Hükümeti, halkın ve basının bakışı, dönemi içinde ne anlam ifade ettiği ve diğer ülkelerin benzer etkinlikleri ile karşılaştırıldığında kendinerede durduğu gibi sorulara yanıtlar aranmıştır. 1940-1950 yılları arasındaki 10 yıllık süreçte, İngiliz Kültür Heyeti’nin Ankara’da düzenlediği sergi etkinliklerine odaklanan bu çalışmada, İkinci Dünya Savaşı sırasında ittifakların önem kazanması, savaş sırasında yürütülen çeşitli propagandalar ve savaş sonrasında değişen dünya dengelerinin, heyetin bu yıllar boyunca Türkiye’de yoğun bir faaliyet yürütmesine yol açtığı sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler: İngiliz Kültür Heyeti, Kültürel propaganda, Mimari, Resim sanatı, İkinci Dünya Savaşı, Sergiler, Ankara

---

Cultural Propaganda Exhibitions of the British Council in Ankara in the 1940s

Esra Özkan Koç, Raziye Çiğdem Önal
Karadeniz Technical University, Faculty of Letters, Department of Art History, Trabzon, Turkey

The axis and allied powers, mainly Germany and Britain, used propaganda in Turkey throughout Second World War in an attempt to persuade Turkey to become an ally. Britain was at the forefront of this movement and held films, conferences, language courses etc at the British Council, which was established in 1934, to promote English language, cultural accumulation, art and architecture. The council, the first office of which was opened in Ankara in 1940, succeeded in strengthening the diplomatic relationships between the two countries by extensively raising public opinion across the country through its activities. Exhibitions, which are a highly effective method of communication for large groups, were organized in the capital Ankara by the British Council during and after Second World War as a vehicle of cultural propaganda to exhibit art and graphics, architecture, educational institutions, books, urbanism, furniture and photography. The pro-British exhibitions provided the opportunity to establish close relations with Turkish Government officials; and so can be seen to have served Britain’s propaganda efforts to secure Turkey as an ally, both during and after the war. Although Britain actually failed to persuade Turkey to become a war ally, these exhibitions carried out by the British Council did succeeded in introducing the English language, culture and lifestyle to the country, and thus creating positive Turkish-British relations even after the war. While the British Council continues to conduct such activities, the exhibitions held by the British Council, which are the subject of the study, are limited to those of the 1940s. The study uses archive documents, news in periodical publications and information obtained from exhibition catalogues to address questions such as the dates of the exhibitions, the areas and works exhibited, the views of the Turkish government, the public, and the press of these exhibitions, as well as the relevance of the exhibitions in their period and how they compared to similar activities by other countries. The study, which is entitled “The Cultural Propaganda Exhibitions of the British Council in Ankara in the 1940’s” and focuses on the exhibition activities organized by the British Council in Ankara during the 10-year period between 1940-1950, concludes that reasons such as the propaganda that occured during World War II, the changing global political balances after the war, and the increasing importance of alliances, all lead the delegation to conduct an intense program of activities in Turkey during those years.

Keywords: British Council, Cultural propaganda, Architecture, Paintings, Second World War, Exhibitions, Ankara

---

ATIF KOPYALA